MURAT BUKAN: Deylemli [ ZAZA] Büveyhiler

Deylem asıllı bir hanedana mensup olan Büveyhilerin ne zaman ortaya çıktıkları hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktır.

Büveyhîler (Arapça: الْبُوَيْهِيُّون el-Büveyhiyyûn, Farsça: آل بویه Āl-e Būye; 945 - 1055), İran ve Irak'ta hakimiyet sağlayan Deylemi kökenli İrani ve Şii karakterli bir hanedandır. Deylemlilerin kurduğu en güçlü hanedanlardan biri olarak sayılır. İlk önce Kuzey İran'a sahip olmuş daha sonra güneye çekilmişlerdir.

Kaynaklara göre babaları Ebu Şuca Büveyh b. Fenna adında fakir bir balıkçıdır. Ebu Şucan’ın Ebu’l-Hasan Ali, Ebu Ali Hasan ve Ebu’l Hasan Ahmed adında üç oğlu vardır.

Ziyari Hanedanlığının kurucusu olan Merdavic b. Ziyar’ın hizmetine giren Ali b. Büveyh’in Kerec valiliğine atanmasıyla birlikte elde ettiği nüfus, Büveyhiler Devleti’nin kuruluş sürecinde etkili olmuştur. Hırslı bir kişiliğe sahip olan Ali b. Büveyh’in Şiraz’ı, kardeşleri Ahmet b. Büveyh’in Kirman ve Ahvaz’ı, Hasan b. Büveyh’in ise İsfahan, Rey ve Cibal’i alarak Fars ve Hamedanı sınırları içerisine dâhil etmesi, Büveyhilerin Rey ve Cibal kollarının kurulmasını sağlamıştır.

Büveyhilerin Irak’ın aşağı kolunu ele geçirmeleri, hilafetin merkezini tehdit etmeye başlamıştır. Ahmet b. Büveyh, Abbasilerin elinde bulunan Irak’ı ele geçirmek için birçok kez sefer düzenlemesine rağmen herhangi bir başarı elde edememiştir. Ancak İbn Raik’in ölümünden sonra Emiru’l Umeralığa getirilen Tüzün ve İbn Şirzad’ın yeteneksiz olmalarından dolayı Bağdat’ta çıkan karışıklıklara sebebiyet vermeleri üzerine harekete geçen Ahmet b. Büveyh, 945 yılında Bağdat’a girmiştir. Daha sonra hilafet sarayına giderek Abbasi Halifesi Müstekfi Billah’a itaat eden Ahmed b. Büveyh, Rüknüddevle unvanı aldıktan sonra Emirü’l Umera olarak tayin edilmiştir. Ancak kısa süre sonra Abbasi Halifesi ile yaşadığı sıkıntılardan dolayı Halife’yi azletmek isteyen Ahmed b. Büveyh, kabul günü Abbasi Halifesinin Deylemli askerler tarafından derdest edilmesiyle birlikte Müstekfi Billah’ı azlederek gözlerine mil çektirip zindana attırmıştır.

Şüphesiz mezhebi olarak Şialığı benimseyen Büveyhilerin Bağdat’ı ele geçirmeleri ile birlikte uzun yıllar süren  Büveyhilerin Bağdat üzerindeki egemenliği, Tuğrul Bey’in 1055 yılında Bağdat’a gelmesine kadar devam etmiştir.