OSMANLI BELGELERİNDE EKRAD [TÜRKMAN EKRADI- AŞİRETLER
Daha önceki yazılarımızda Osmanlı belgelerinde yer alan “EKRAD” kelimesinin Arapça olup, “Göçer Konar” yani ETNİK kimliği değil, Göçebe Yaşayan tüm Göçer Konarlar için kulanıldığını yani Göçebe anlamına geldiğini belirtmiştik.
Bazı kesimlerin EKRAD kelimesini KÜRT anlamına geldiğini, Evliya Çelebinin Seyahatnamesinde Bingöl'den Bitlis süphan dağı arasında bahseder ve bölgenin zengin bitki örtüsüne sahip olduğu,bölgede hayvancılık yapıldığını genelinde mesken tutan EKRAD I ZAZA aşiretleri olduğunu yazmasını KÜRTler, buna dayanarak ZAZAların Kürt olduğu anlamına geldiğini yada ZAZAların Kürtlerin bir aşireti olduğunu söylemekteler.
Ancak bir çok kaynakta EKRAD I YÖRÜK, EKRAD I TÜRKMEN ve özelikle bir çok Türk aşiretlerine de belgelerde “ TÜRKMAN EKRADI” olarak yazılması dikkatimizi çekti. “ Ekradı Türkmen terimi ne anlama geliyordu ?
EKRAD Kürt yada Kürtlerin Aşireti ise bu mantıkla TÜRK de KÜRT olmalı, yada YÖRÜK'ler başta olmak üzere tarihi kaynaklarda EKRAD olarak kayıtlarda Adı geçen TÜRK, ZAZA ve diğer ETNİK'lere bağlı tüm aşiretler KÜRT mü?
Bu konuda osmanlı kaynakların da yaptığımız araştırmaları sizinle paylaşmak istedim.
Önce, Türkman veya Türkmen kelimesinin ne zaman kullanılmaya başlandığına açıklık getirmek gerekiyor. Türkmen kelimesi ilk defa, 10. yüz yılın sonunda İslam coğrafyacısı Makdisi tarafından kullanılmıştır. Daha sonra, 12. yüz yılda coğrafyacı Mervezi tarafından tekrar edilmiştir.
Mervezi, Oğuz Türklerinden müslümanlığı kabul edenlere “ Türkman-Türkmen “ denildiğini yazmıştır. (Ramazan Şeşen, Fadlan Seyahatnamesi, s. 93, İslam coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk ülkeleri, s. 253.)
Osmanlı İmparatorluğundaki kayıtlarda, “Türkman” kelimesine 16. yüz yılda rastlanmaktadır. Kızılırmak’ın batısında konar-göçer hayat yaşayanlara Ekrad ı Yörük, Kızılırmak’ın doğusunda ve güneyinde kalanlara da “Ekrad ı Türkmen-Türkman “ deniliyordu.
Hacı Haldun Şahin, Osmanlı döneminin Nüfus Defterlerinde Çorum Bölgesi Aşiretleri, sayfa 4, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları )
TÜRKMAN OYMAK-CEMAAT VE AŞİRETLER
Türkmen-Türkman kelimesinin tarihçesini kısaca anlattıktan sonra, “Türkmen Kürdü” “ Türkman Ekradı” olarak Osmanlı kayıtlarınde yer alan aşiretleri tanıtalım. Osmanlı arşiv uzmanı Cevdet Türkay’ın yazdığı “Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre, Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar” adlı eserde iskan edilen “Türkman Ekrad’ı aşiretler şunlardır:
1- KARALİVANLI: Türkman Ekradı taifesinden, Ruha (Urfa sancağı)
2- AVŞANLI : Türkman Ekradi taifesinden, Döğeri aşiretine bağlıdır. Urfa, Silistre sancağı.
2- CELANLI : Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa sancağı.
3- CELİKANLI: Türkman Ekradı taifesinden, Erzurum, Kilis, Antakya, Malatya, Meraş, Ayıntab sancağı.
4- DİBANLU: Konar-göçer Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Sivas, Karaman.
5 – HIYANLU: Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa, Diyarbakır.
6- KAMARANLU: Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa.
7- KAMAR UŞAĞI: Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa. Kamar uşağı cemaati, Döğeri aşiretine mensuptur.
8- KÖSEBEKİROĞLU: Türkman Ekradı taifesinden, Kilis, Adana, Sis sancağı. Kösebekiroğlu cemaati, Okçu İzzedinli Aşiretindendir.
9- MANDİLLİ : Türkman Ekradı taifesinden, Meraş, Hama, Malatya.
10-SELEBANLI : Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa, Diyarbakır.
11-BADILLI AŞİRETİ: Konar- Göçer Türkman Ekradı taifesinden, Çorum, Adana, Sivas, Erzurum, Meraş, Diyarbakır, Rakka, Edirne, Trablusu Şam, Urfa, Samsun, Kocaeli, Erzincan, Gelibolu, Mardin, Gümüşhane, Ankara.
12-OKÇU İZZEDDİNLİ: Türkman ekradı taifesinden, Rakka, Ayıntab, Meraş, Antakya, Halep, Birecik.
13-RİŞVAN EKRADI: Yerli ve Göçer evli Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Meraş, Harput, Bozok, Malatya.
14-DÖĞERLİ : Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Çemişgezek, Karaman, Siverek, Adana, Sis, Menteşe, Haleb, Aydın, Meraş, Diyarbakır, Alacahanı mevki (Kangal kazası)
15-HACILAR EKRADI: Konar-Göçer Türkman Ekradı Yörükanı taifesinden, Meraş, Adana, Malatya, Haymana, İçel, Kayseri, Bozok. Hacılar Cemaati, Rişvan aşiretine mensuptur.
16-LEK EKRADI: Konar-Göçer Türkman Ekradı taifesinden, Çorum, Rakka, Amid, Adana, içel, Aydın, Meraş, Erzurum, Çankırı (Kengiri), Kırşehir, Bosna. Lek cemaati, İnallu aşiretine mensuptur.
17-MAMAVİ-KEHLOR: Türkman Ekradı taifesinden. Rakka, Diyarbekir, Aksaray, Erzurum, Kars, Sivas, Kütahya, Aydın, Mardin. Mamavi cemaati, Milli Kebir Tavan aşiretine mensuptur.
18-MİLLİ, MİLLİLİ, MİLLİ KEBİR, MİLLİ KEBİR TAVAN: Türkman Ekradı Ulus taifesindendir. Milli cemaatleri Badıllı aşiretindendir. Diyarbakır, Çemişgezek, Erzurum, Rakka, Sivas, Teke, Ayıntab, Amasya, Urfa,
19-RUMİYANLI : Yerli ve Konar Göçer Türkman Ekradı taifesinden. Siverek, Malatya, Haleb, Rakka, Erzurum, Kars, Amasya, Tokad, Karaman, Aydın.
20-PARÇİKANLU: Konar göçer Türkman Ekradı. Rakka, Erzurum, Kars, Diyarbakır, Sivas, Meraş, Harput. Parçikanlu cemaati, Cihanbeyli aşiretine bağlıdır.
21-KIZILKOYUNLU: Konar-Göçer Türkman Ekradı taifesindendir. Beğdilli aşiretine mensuptur. Rakka, Karaman, Kırşehir, Ankara, Kocaeli, Manisa, Bursa, Neevşehir sancaklarına iskan edilmişlerdir.
Türkman Ekradı olarak bunların dışında, SEGÜRANLI, ALUCLU-ALIŞLI, CAFERLİ, ÇOĞUNLU, KASKANLI, KIRINTILI, RİŞVANLU, CANBEĞLİ, KARTALLI, KILIÇLI, KIZILKOYUNLU, BADİKAN, DOĞANLI, MODANLU, ŞEKERLİ, SELEBDAN, BEKTAŞLI, BENAMLI, BENDANLU, BULAMACLU, ESTERKANLI, GEDENLİ, KILIÇLI, KÜRDKANLI, LEK GÜCÜ, MAHMUDLAR, MANDALU, ŞAHABLI, ŞARKİ CEMAATİ, ŞARK CENAN EKRADI, URUSATLU, ORMANLI, YEDİBOY, YEDİ SOY, YERE BADANLU, ZAHARANLU, ZEKERİYALI oymak, cemaat ve aşiretler de “TÜRKMAN EKRADI” olarak geçmektedir.
Yukarıda belirttiğimiz gibi “EKRAD” kelimesi Arapça olup, “GÖÇER - GÖÇER KONAR ” anlamındadır.
Osmanlı bürokrasisi aynı kelimeyi konar-göçer-dağlarda yaşayanlar anlamında da kullanmıştır.
Bu aşiretlerin de Osmanlı kayıtlarında Türkmen oldukları belirtilmektedir.
Biz, kayıtlarda Türkman Ekrad’ı olarak geçen, oba, Cemaat ve aşiretleri bilgilerinize sunduk.
MURAT BUKAN
02.07.2008
