DOĞULU BİLİM ADAMLARININ ZAZACA VE ZAZALAR HAKKINDAKİ DEĞERLENDİRMELERİ
1- Dilbilimci Sevan Nişanyan'a göre, İrani diller disiplinin- de Zazaca ve Kürtçe iki ayrı dil kabul edilir. Zazaca, Kürtçeye nazaran çok daha arkaik özelliklerini koruyan, yani eski İranca hakkında daha fazla bilgi veren enteresan bir dildir. Kürtçenin; Kurmanci lehçesi ya da dili fazlasıyla evrilmişken, Zazaca çok daha muhafazakâr öğelerini korumuş olan bir İrani dildir. Nişanyan; Zazaca ile Kürtçe arasındaki farkın, İspanyolca ile İtalyanca arasındaki farktan daha çok olduğunu söylemiş ve Zazaların Kürt olmadığını ifade etmiştir.
2- İranlı akademisyenlerden Ali Dihkan ile Cevad Sadıki, Zazalarla alakalı olarak şunları söylemektedir:
"Dilmek ya da Zazaların oturdukları yerler; Türkler, Ermeniler ve Kürtlerin yaşadıkları yerlerin tam arasında bir yer olmakla beraber onlar ne Türk ne Kürt ne de Ermeni'dir. Onlar İran'ın güneybatı dil grubu dilleri olan Gilâkî, Mazenderani, Herzeni, Taleşi ve Azeri (eski Azerice) ile aynı dil ailesinden olan Dilmeki ya da Zazaki diliyle konuşmaktadır."
Ali Dahkan Zazalar'la alakalı olarak ayrıca şu ifadelere yer vermektedir:
"Batı İran kavmi, ki bu kavim Zaza veya Dımılilerdir ki; zamanımızda Türkiye'de, (Dersim) veya (Tunceli) Bingöl ilinde yaşıyorlar. Zazalar, eski Deylemliler (soyundan) geri kalmışlardır. Bunlar miladi 10 ve 11. asırlarda Hazar denizinin güney yörelerinden yukarıda adı geçen yerlere (Tunceli'ye) hicret etmişlerdir."
3- Kürt tarihçi R. Mihrdat İzady; Zazalar'ın. Kürtlerden ayrı bir etnik grup olduğunu ve Zazacanın da, müstakil bir dil olduğunu dile getirmiştir.
4- İranlı dil bilimci M. Reza Majid, Strukturelle Grammatik des Neu-Persischen/ Yeni Farsça'nın Yapısal Dilbilgisi adlı eserinde; İrani dilleri sıralarken Zazacayı, Kürtçeden farklı olarak Zaza-gruppe-Zaza grubu kategörisinde ele almıştır.
5- İranlı dil bilimci Perviz Natel Khanlari, Tarix-ê Zebanê Farsi/Fars Dili Tarihi adlı kitabında diğer İrani dillerin yanında Zazacayı da müstakil bir dil olarak ele almıştır.
6- Kürt araştırmacı Reşid Yâsemî de bu konu hakkında şöyle diyor:
"Yirminci asırda araştırmacıların araştırmasında şu sonuca varılmıştır: Kürtler arasında İranlı diğer bir sınıf daha vardır ki, Zaza adıyla anılırlar ve bunlar Kürtlerden ayrı bir ırktırlar.
7- Dr. Muhammed Mu'în, Farsça sözlüğünün önsözünde şöyle yazmıştır: "Bu dilden (Kürtçe'den) bağımsız olan iki dilden birisi; Zazaca [ Dımıli]dir ki bu dil, Kürtlerin oturduklan batı bölgesi ile bağlantısı ve ilişkisi vardır. Diğeri ise Goranidir ki, bu dil Kürtler'in oturduklan bölgelerin güneyinde yaygındır. Ve bu dilin de muhtelif lehçeleri vardır. Gorani öyle bir lehçedir ki Ehl-i Hak mezhebinin eserleri bu dil ile yazılmıştır. Bu dil de Zazaca gibi, kuzey dalının batı grubu ile bağlantısı vardır.
8- Diğer bir Kürt tarihçi ve yazarı Şeyh Muhammed Merduh da bu konuda şöyle yazıyor: "Her halükârda bugünkü Kürtler, dil bakımından dört şubeye ayrılırlar:
1. Kurmancса,
2. Goranî,
3. Lorî,
4. Kelhor.
Bu dört gruptan her biri de diğer birkaç gruba ayrılmışlardır ki böylece dili değiştirmişlerdir.
9- Kürtlerin ilk tarih kitabını yazan Bitlisli Şerefhan b. Şemseddin, Şerefnâme ismindeki kitabında şöyle yazıyor: "Kürt grupları, dört kısma ayrılır. Ve onların dil ve edebiyatları birbirinden farklıdır;
1- Kurmanci, 2- Lor, 3- Kelhor, 4 Goranî'dir."
9 - ALAEDİN SECCADİ Kürt tarihi, Edebiyatının en önemli kalemlerinden, ilk kürtçe siyasi, edebiyat dergisi çıkaran ve bir çok eseri olan Seccadi DESTÜR U FERHENGİ KURDİ, EREBİ Ü FARİSİ adlı eserlerinde kürtçenin iki lehçeden oluştuğunu belirtir. 1 - kurmanci 2 - Sorani
